Modèl analiz

Fakilte Lengwistik Aplike

Inivèsite Leta Ayiti

Analiz tèks kreyol

Plan pou analize yon tèks

A – Aspè semyotik

1. Prezantasyon tèks la

-          Non otè a, gwoup la oubyen chantè a

-          Tit tèks la

-          Karyè otè a

-          Ane tèks la sòti

-          Nonm paragraf, kantite liy

-          Sou konbyen kolòn tèks la prezante

2. Kondisyon reyalizasyon tèks la

B – Aspè lengwistik

1. Fonetik-fonoloji : Asonans, Aliterasyon
2. Mòfosentaks :

-          tip / fòm fraz yo

-          vèb : mòd, tan

-          mo lyezon

-          pwosede repriz : pwonon, repetisyon, repriz ki fèt ak anafò oubyen katafò

CH- Aspè leksiko-semantik

1. Chan leksikal / chan semantik

Denotasyon / konotasyon

2. Vokabilè ki make jijman, opinyon ak santiman

-          Figi estil

D- Aspè sosyolengwistik

-          Rejis / nivo lang

-          Kategori sosyal

-          Entèferans leksikal

-          Eslogan alamòd

E- Opinyon pèsonèl aprè analiz

1. Enpòtans tèks la
2. Nivo didaktik tèks la
3. Nivo kritik tèks la

Nou pap dòmi bliye

I.

Nou pap dòmi bliye

Tout nèg ki te tonbe

Nan chen manje chen

Kote libète

Tounen flè sonje

Nan koze malere.

Si nou vanse devan,

Se devan pou n rete.

Rale kò n dèyè,

Se vole gadyè.

Nou vanse devan

Pou n pa manje sote.

Dèyè mòn gen mòn

K ape

Kanpe pi wo.

Dèyè mòn gen mòn 

Boujwa anba pye

Malere.

II.

Gade solèy nan je,

Se plezi neg ki brav.

Kout zam ap tire,

Mache tèt bese

Se viv pitiman

Vlope nan rad kapon.

Foul moun te rasanble

Lè Peral t ap goumen

Pou n pat rete

Bouki dan griyen

Ak yon Ayiti

Rad chire, toutouni.

Dèyè mòn gen mòn

K ap

Kanpe pi wo.

Dèyè mòn gen mòn.

Boujwa anba pye

Malere.

III.

Yon jou nèg va kanpe

Pou yo ka jwenn yon jan

Pou ti Jan manje

San gwo Jan pa di

Taks sou pitimi

Kouray o vye nèg yo

Jodi a, se twòkèt

Men li deja twò lou

Gwo chay la dèyè,

Nou bezwen ponyèt

Pou ride n leve

Yon biskèt tonbe.

Boujwa anba pye

Malere.

                       

                                                                                              Sou yon mizik Atis Endepandan

                                                                                              1971

                                                                                              pp. 14-15

                                                                                              Georges Castera, fils

Editions: Idées Nouvelles, Idées Prolétariennes, Port-au-Prince, Haïti, 1978, 1998.

Modèl analiz

Plan travay

A-    Aspè semyotik

1.      Prezantasyon tèks la

Tit tèks la se « Nou pap dòmi bliye », moun ki ekri li a rele Georges Castera, fils (Jòj Kastra). Se yon pwezi ki soti nan yon rekèy ki rele « Sou yon mizik atis endepandan ». Nou jwenn tèks la nan paj 14-15. Rekèy tèks sa a soti pou premye fwa nan lane 1971. Gen de (2) lòt edisyon ki te soti aprè an 1978 ak 1998 nan Idées Nouvelles, Idées Prolétariennes nan Pòtoprens ann Ayiti.

Tèks la genyen 10 pati ladann, tit la plis 9 paragraf. Pou 9 paragraf yo, nou jwenn uit (8) sizen ak youn ki gen yon distik. Li gen 3 estwòf, chak estwòf gen 3 paragraf. Tèks la genyen 50 liy. Antou nou jwenn 14 fraz nan tèks la ki genyen 25 vèb ladan yo.   

2.      Kondisyon reyalizasyon tèks la

Jòj Kastra ekri nan bi pou li bay moun ki pa gen ni rele, ki pa gen ni reponn yo yon espwa kote tout bagay ka chanje nan peyi isit. Paske lè nou sonje jan de seri de moun te goumen pou nou pat tonbe nan sa nou ye la, gen avni toujou. Tèks la anglobe 3 aspè : sosyal, politik ak ekonomik. Li pale de lavi yon seri male ki ap mennen nan yon peyi enstab pilitikman, kote, finansyèman lajan an mal pataje. Gen moun ki ap jete manje alògen lòt ki pa ka manje. Dwa pitit Sòyèt yo pa respekte, alò li lè li tan pou gen yon leve kanpe pou sa chanje.    

B-     Aspè lengwistik

1.      Fonetik-Fonoloji : asonans, aliterasyon

Lè nou analize tèks la, nou wè otè a pa mete anpil rim ladann. Nou relve yon bon kou asonans ak aliterasyon. Gen kèk varyasyon tou nan lang nan. M’ap pran de egzanp pou varyasyon an. « Gadyè », nan lang estanda a, se gagè yo di. Epi nou jwenn « ride », nan kreyòl estanda se ede nou genyen.

Ann analize fraz sa yo :

1)      Si nou vanse devan se devan pou n rete.

Pou asonans : an, e.

Pou aliterasyon : s, v.

2)   Nou pap dòmi bliye tout nèg ki te tonbe nan chen manje chen kote libète tounen flè sonje nan koze malere.

Pou asonans : ou, i, e, è, an, en.

Pou aliterasyon : n, m, l, t, m, k.

2.      Mòfosentaks

a)      tip fraz yo : tèks la gen yon sèl kategori fraz ki regwoupe yo nan tip fraz deklaratif, paske otè a te ap devlope yon pwen enpòtan epi ki chita sou baz deklarasyon.

Nou ap pran 3 egzanp nan tèks la :

1.      Dèyè mòn gen mòn k’ap kanpe piwo.

2.      Mache tèt bese se viv pitiman, vlope nan rad kapon.

3.      Nou bezwen ponyèt pou ride n’ leve yon biskèt tonbe.

b)   fòm fraz yo : nan tèks la majorite fraz yo ale nan gwoup fraz afimatif. Se yon bann fraz ki pote yon pakèt enfòmasyon pozitif, nou te ka ekri tout fraz sa yo, kòm nou byen konnen yo, nou ap pran 2 egzanp :

1.      Boujwa anba pye malere.

2.      Jodi a se twòkèt men li  deja twò lou, gwo chay la dèyè.

Nan fòm negatif, nou jwenn :

1.      Nou p’ap dòmi bliye.

2.      Pou n’ pa manje sote.

3.      Pou n’ pa t’ rete Bouki dan griyen.

4.      San gwo Jan pa di taks sou  pitimi.

Gen yon fraz anfatik, kote otè a mete anfaz sou kòmansman mizè nou :

Egzanp : Jodi a, se twòkèt men li deja twò lou.

  

c)      vèb : mòd, tan : nan tèks la gen 25 vèb ki konjige ak mòd endikatif.

-          Pami yo nou jwenn 2 ki nan tan pase avèk yon aspè akonpli : « te tonbe », nou jwenn nan 25 èm liy lan.

-          Nou jwenn 2 ki nan tan fiti; se « va kanpe » nou jwenn nan 37 èm liy lan ki se yon fiti pwòch avèk yon aspè iminan. Dezyèm nan se « ka jwenn ».

-          Rès 21 yo nan tan prezan.

d)     mo lyezon : nou jwenn 5 nan tèks la : kote, pou, ak, si, men.

e)      pwosede repriz : pwonon, repetisyon, repriz ki fèt ak anafò oubyen katafò

pwonon anaforik : Nou pap jan dòmi bliye

                              Si nou vanse devan

CH- Aspè leksiko-semantik

1.      Chan leksikal : Libète

Nèg tonbe – vanse – devan – mòn – anba pye – gade solèy – brav – zam – tire – goumen – Ayiti – kouray – ponyèt – ride – leve.

 Chan semantik : toutouni  - bouki – Tijan – vye nèg yo.

Denotasyon / konotasyon

Tonbe

Sans denote : se lè pye yon moun chape epi li atè.

Sans konote : mouri (nèg ki te tonbe).

Kò

Sans denote : aspè, aparans fizik yon moun.

Sans konote : pa patisipe ankò nan bagay ou te konn patisipe anvan (rale kò n’ dèyè).

Mòn

Sans denote : yon pati tè ki pi wo pase sa ki antoure l’ yo.

Sans konote : aprè yon difikilte se yon lòt.

Kanpe

Sans denote : lè moun sou de (2) pye yo nan yon pozisyon estab.

Sans konote : difikilte ki pi rèd toujou pase sa w te gen anvan an (mòn k’ap kanpe pi wo).

Pye

Sans denote : manm enferyè yon moun. Li sèvi pou mache, kouri…

Sans konote : li refere ak dominasyon nan kontèks sa (boujwa anba pye malere).

Ti Jan

Sans denote : non yon moun.

Sans konote : malere (pou ka jwenn yon jan pou Ti Jan manje).

Gwo Jan

Sans denote : non yon moun.

Sans konote : boujwa (san Gwo Jan pa di taks sou pitimi.

Twòkèt

Sans denote : moso twal ki sèvi pou sipòte yon chay yon moun ap pote sou tèt li.

Sans konote : kòmansman pwoblèm yo (jodi a se twòkèt la).

Chay

Sans denote : yon kantite bagay ki gen pwa.

Sans konote : pwoblèm pi rèd toujou gen pou vini (chay la dèyè).

Ponyèt

Sans denote : pati nan manm siperyè moun.

Sans konote : moun ki pou mete avè n’ pou n’ reyalize yon bagay (nou bezwen ponyèt pou ride n’ leve).

Biskèt

Sans denote : zo plat ki plase nan mitan epi davan kòtòf lestomak la.

Sans konote : ede n’ chanje yon sitiyasyon (ride n’ leve yon biskèt tonbe).

2.   Vokabilè ki make jijman, opinyon ak santiman : ak yon Ayiti rad chire, toutouni. Libète tounen flè sonje nan koze malere. Si nou vanse devan se devan pou n’ rete. Boujwa anba pye malere. Se plezi moun ki brav. Se viv pitiman.

-          Figi estil : tèks la chaje ak figi estil ou retorik ladan li.

Nou jwenn 3 metafò :

1.      Youn nan premye paragraf la : libète tounen flè sonje.

2.      Nan dezyèm nan gen youn tou : rale kò dèyè se vole gadyè.

3.      Ak youn nan katriyèm nan : gade solèy nan je se plezi

Gen 3 pèsonifikasyon :

1.      Nan 3èm paragraf la : gen mòn k’ap kanpe.

2.      Nan 5èm paragraf la : Ayiti rad chire, toutouni.

3.      Nan 4èm paragraf la : gade solèy nan je.

Yon alegori nan 3èm liy lan : chen manje chen.

Yon efemis nan 2èm liy lan : nèg ki te tonbe.

Yon pleyonas aksetab nan 7èm liy lan : vanse devan.

Yon litòt nan premye liy lan : nou pap dòmi bliye.

Yon paradòks nan trèzyèm liy lan : dèyè mòn gen mòn.

D-    Aspè sosyolengwistik

-          Rejis / nivo lang : popilè

-          Kategori sosyal : tèks la ekri nan enterè klas popilè a. otè a pran defans moun ki nan klas anba yo, malere yo.

-          Entèferans leksikal : otè a itlize mo kreyòl sèlman. Tèks la pa gen entèferans.

-          Eslogan alamòd : dèyè mòn gen mòn – se twòkèt la chay la dèyè

E-    Opinyon pèsonèl aprè analiz

1)   Enpòtans tèks la : tèks la enpòtan pou sansibilize oubyen fè pran konsyans sou reyalite mas pèp la. Pou fè konprann tout pouvwa pa dwe rete sèlman nan men klas anwo a paske se malere yo ki te goumen pou libète. Yo pa dwe fè bak men si yo vanse devan, devan pou yo rete.

2)   Nivo didaktik tèks la : yo ka itilize tèks sa nan literati tankou nan syans sosyal pou domèn lekòl. Yo ka bay elèv etidye oubyen analize reyalite sosyete a sou baz sa ki di ladan l’ yo.

3)   Nivo kritik tèks la : malgre tèks sa se yon powèm ki fèt san rim, paske yon powèm pa oblije gen rim ladan n’, men mwen remake Jòj Kastra te fè tantativ vèsifikasyon ki pat rive respekte. Li kenbe yon nonm pye ki pontyèl,sètadi 6 liy. Sepandan te gen ase mo lyezon nan tèks la, men li te ranpli ak figi estil, konotasyon elatriye. Tit tèks la pa te vrèman eksprime fen tèks la, men sa ki di nan fen an se rezilta, se konsekans aplikasyon tit la.

Pwofesè : Jean Pierre ANTOINE