Fakilte Lengwistik Aplike
Inivèsite Leta Ayiti
Analiz tèks kreyol
Plan pou analize yon tèks
A – Aspè semyotik
- Prezantasyon tèks la
- Non otè a, gwoup la oubyen chantè a
- Tit tèks la
- Karyè otè a
- Ane tèks la sòti
- Nonm paragraf, kantite liy
- Sou konbyen kolòn tèks la prezante
- Kondisyon reyalizasyon tèks la
B – Aspè lengwistik
- Fonetik-fonoloji : Asonans, Aliterasyon
- Mòfosentaks :
- tip / fòm fraz yo
- vèb : mòd, tan
- mo lyezon
- pwosede repriz : pwonon, repetisyon, repriz ki fèt ak anafò oubyen katafò
C- Aspè leksiko-semantik
- Chan leksikal / chan semantik
Denotasyon / konotasyon
- Vokabilè ki make jijman, opinyon ak santiman
- Figi estil
D- Aspè sosyolengwistk
- Rejis / nivo lang
- Kategori sosyal
- Entèferans leksikal
- Eslogan alamòd
E- Opinyon pèsonèl aprè analiz
- Enpòtans tèks la
- Nivo didaktik tèks la
- Nivo kritik tèks la
Nou pap dòmi bliye
I.
Nou pap dòmi bliye
Tout nèg ki te tonbe
Nan chen manje chen
Kote libète
Tounen flè sonje
Nan koze malere.
Si nou vanse devan,
Se devan pou n rete.
Rale kò n dèyè,
Se vole gadyè.
Nou vanse devan
Pou n pa manje sote.
Dèyè mòn gen mòn
K ape
Kanpe pi wo.
Dèyè mòn gen mòn
Boujwa anba pye
Malere.
II.
Gade solèy nan je,
Se plezi neg ki brav.
Kout zam ap tire,
Mache tèt bese
Se viv pitiman
Vlope nan rad kapon.
Foul moun te rasanble
Lè Peral t ap goumen
Pou n pat rete
Bouki dan griyen
Ak yon Ayiti
Rad chire, toutouni.
Dèyè mòn gen mòn
K ap
Kanpe pi wo.
Dèyè mòn gen mòn.
Boujwa anba pye
Malere.
III.
Yon jou nèg va kanpe
Pou yo ka jwenn yon jan
Pou ti Jan manje
San gwo Jan pa di
Taks sou pitimi
Kouray o vye nèg yo
Jodi a, se twòkèt
Men li deja twò lou
Gwo chay la dèyè,
Nou bezwen ponyèt
Pou ride n leve
Yon biskèt tonbe.
Boujwa anba pye
Malere.
Sou yon mizik Atis Endepandan
1971
pp. 14-15
Georges Castera, fils
Editions: Idées Nouvelles, Idées Prolétariennes, Port-au-Prince, Haïti, 1978, 1998.
Modèl analiz
Plan travay
A- Aspè semyotik
1. Prezantasyon tèks la
Tit tèks la se « Nou pap dòmi bliye », moun ki ekri li a rele Georges Castera, fils (Jòj Kastra). Se yon pwezi ki soti nan yon rekèy ki rele « Sou yon mizik atis endepandan ». Nou jwenn tèks la nan paj 14-15. Rekèy tèks sa a soti pou premye fwa nan lane 1971. Gen de (2) lòt edisyon ki te soti aprè an 1978 ak 1998 nan Idées Nouvelles, Idées Prolétariennes nan Pòtoprens ann Ayiti.
Tèks la genyen 10 pati ladann, tit la plis 9 paragraf. Pou 9 paragraf yo, nou jwenn uit (8) sizen ak youn ki gen yon distik. Li gen 3 estwòf, chak estwòf gen 3 paragraf. Tèks la genyen 50 liy. Antou nou jwenn 14 fraz nan tèks la ki genyen 25 vèb ladan yo.
2. Kondisyon reyalizasyon tèks la
Jòj Kastra ekri nan bi pou li bay moun ki pa gen ni rele, ki pa gen ni reponn yo yon espwa kote tout bagay ka chanje nan peyi isit. Paske lè nou sonje jan de seri de moun te goumen pou nou pat tonbe nan sa nou ye la, gen avni toujou. Tèks la anglobe 3 aspè : sosyal, politik ak ekonomik. Li pale de lavi yon seri male ki ap mennen nan yon peyi enstab pilitikman, kote, finansyèman lajan an mal pataje. Gen moun ki ap jete manje alògen lòt ki pa ka manje. Dwa pitit Sòyèt yo pa respekte, alò li lè li tan pou gen yon leve kanpe pou sa chanje.
B- Aspè lengwistik
1. Fonetik-Fonoloji : asonans, aliterasyon
Lè nou analize tèks la, nou wè otè a pa mete anpil rim ladann. Nou relve yon bon kou asonans ak aliterasyon. Gen kèk varyasyon tou nan lang nan. M’ap pran de egzanp pou varyasyon an. « Gadyè », nan lang estanda a, se gagè yo di. Epi nou jwenn « ride », nan kreyòl estanda se ede nou genyen.
Ann analize fraz sa yo :
1) Si nou vanse devan se devan pou n rete.
Pou asonans : an, e.
Pou aliterasyon : s, v.
2) Nou pap dòmi bliye tout nèg ki te tonbe nan chen manje chen kote libète tounen flè sonje nan koze malere.
Pou asonans : ou, i, e, è, an, en.
Pou aliterasyon : n, m, l, t, m, k.
2. Mòfosentaks
a) tip fraz yo : tèks la gen yon sèl kategori fraz ki regwoupe yo nan tip fraz deklaratif, paske otè a te ap devlope yon pwen enpòtan epi ki chita sou baz deklarasyon.
Nou ap pran 3 egzanp nan tèks la :
1. Dèyè mòn gen mòn k’ap kanpe piwo.
2. Mache tèt bese se viv pitiman, vlope nan rad kapon.
3. Nou bezwen ponyèt pou ride n’ leve yon biskèt tonbe.
b) fòm fraz yo : nan tèks la majorite fraz yo ale nan gwoup fraz afimatif. Se yon bann fraz ki pote yon pakèt enfòmasyon pozitif, nou te ka ekri tout fraz sa yo, kòm nou byen konnen yo, nou ap pran 2 egzanp :
1. Boujwa anba pye malere.
2. Jodi a se twòkèt men li deja twò lou, gwo chay la dèyè.
Nan fòm negatif, nou jwenn :
1. Nou p’ap dòmi bliye.
2. Pou n’ pa manje sote.
3. Pou n’ pa t’ rete Bouki dan griyen.
4. San gwo Jan pa di taks sou pitimi.
Gen yon fraz anfatik, kote otè a mete anfaz sou kòmansman mizè nou :
Egzanp : Jodi a, se twòkèt men li deja twò lou.
c) vèb : mòd, tan : nan tèks la gen 25 vèb ki konjige ak mòd endikatif.
- Pami yo nou jwenn 2 ki nan tan pase avèk yon aspè akonpli : « te tonbe », nou jwenn nan 25 èm liy lan.
- Nou jwenn 2 ki nan tan fiti; se « va kanpe » nou jwenn nan 37 èm liy lan ki se yon fiti pwòch avèk yon aspè iminan. Dezyèm nan se « ka jwenn ».
- Rès 21 yo nan tan prezan.
d) mo lyezon : nou jwenn 5 nan tèks la : kote, pou, ak, si, men.
e) pwosede repriz : pwonon, repetisyon, repriz ki fèt ak anafò oubyen katafò
pwonon anaforik : Nou pap jan dòmi bliye
Si nou vanse devan
C- Aspè leksiko-semantik
1. Chan leksikal : Libète
Nèg tonbe – vanse – devan – mòn – anba pye – gade solèy – brav – zam – tire – goumen – Ayiti – kouray – ponyèt – ride – leve.
Chan semantik : toutouni - bouki – Tijan – vye nèg yo.
Denotasyon / konotasyon
Tonbe
Sans denote : se lè pye yon moun chape epi li atè.
Sans konote : mouri (nèg ki te tonbe).
Kò
Sans denote : aspè, aparans fizik yon moun.
Sans konote : pa patisipe ankò nan bagay ou te konn patisipe anvan (rale kò n’ dèyè).
Mòn
Sans denote : yon pati tè ki pi wo pase sa ki antoure l’ yo.
Sans konote : aprè yon difikilte se yon lòt.
Kanpe
Sans denote : lè moun sou de (2) pye yo nan yon pozisyon estab.
Sans konote : difikilte ki pi rèd toujou pase sa w te gen anvan an (mòn k’ap kanpe pi wo).
Pye
Sans denote : manm enferyè yon moun. Li sèvi pou mache, kouri…
Sans konote : li refere ak dominasyon nan kontèks sa (boujwa anba pye malere).
Ti Jan
Sans denote : non yon moun.
Sans konote : malere (pou ka jwenn yon jan pou Ti Jan manje).
Gwo Jan
Sans denote : non yon moun.
Sans konote : boujwa (san Gwo Jan pa di taks sou pitimi.
Twòkèt
Sans denote : moso twal ki sèvi pou sipòte yon chay yon moun ap pote sou tèt li.
Sans konote : kòmansman pwoblèm yo (jodi a se twòkèt la).
Chay
Sans denote : yon kantite bagay ki gen pwa.
Sans konote : pwoblèm pi rèd toujou gen pou vini (chay la dèyè).
Ponyèt
Sans denote : pati nan manm siperyè moun.
Sans konote : moun ki pou mete avè n’ pou n’ reyalize yon bagay (nou bezwen ponyèt pou ride n’ leve).
Biskèt
Sans denote : zo plat ki plase nan mitan epi davan kòtòf lestomak la.
Sans konote : ede n’ chanje yon sitiyasyon (ride n’ leve yon biskèt tonbe).
2. Vokabilè ki make jijman, opinyon ak santiman : ak yon Ayiti rad chire, toutouni. Libète tounen flè sonje nan koze malere. Si nou vanse devan se devan pou n’ rete. Boujwa anba pye malere. Se plezi moun ki brav. Se viv pitiman.
- Figi estil : tèks la chaje ak figi estil ou retorik ladan li.
Nou jwenn 3 metafò :
1. Youn nan premye paragraf la : libète tounen flè sonje.
2. Nan dezyèm nan gen youn tou : rale kò dèyè se vole gadyè.
3. Ak youn nan katriyèm nan : gade solèy nan je se plezi
Gen 3 pèsonifikasyon :
1. Nan 3èm paragraf la : gen mòn k’ap kanpe.
2. Nan 5èm paragraf la : Ayiti rad chire, toutouni.
3. Nan 4èm paragraf la : gade solèy nan je.
Yon alegori nan 3èm liy lan : chen manje chen.
Yon efemis nan 2èm liy lan : nèg ki te tonbe.
Yon pleyonas aksetab nan 7èm liy lan : vanse devan.
Yon litòt nan premye liy lan : nou pap dòmi bliye.
Yon paradòks nan trèzyèm liy lan : dèyè mòn gen mòn.
D- Aspè sosyolengwistik
- Rejis / nivo lang : popilè
- Kategori sosyal : tèks la ekri nan enterè klas popilè a. otè a pran defans moun ki nan klas anba yo, malere yo.
- Entèferans leksikal : otè a itlize mo kreyòl sèlman. Tèks la pa gen entèferans.
- Eslogan alamòd : dèyè mòn gen mòn – se twòkèt la chay la dèyè
E- Opinyon pèsonèl aprè analiz
1) Enpòtans tèks la : tèks la enpòtan pou sansibilize oubyen fè pran konsyans sou reyalite mas pèp la. Pou fè konprann tout pouvwa pa dwe rete sèlman nan men klas anwo a paske se malere yo ki te goumen pou libète. Yo pa dwe fè bak men si yo vanse devan, devan pou yo rete.
2) Nivo didaktik tèks la : yo ka itilize tèks sa nan literati tankou nan syans sosyal pou domèn lekòl. Yo ka bay elèv etidye oubyen analize reyalite sosyete a sou baz sa ki di ladan l’ yo.
3) Nivo kritik tèks la : malgre tèks sa se yon powèm ki fèt san rim, paske yon powèm pa oblije gen rim ladan n’, men mwen remake Jòj Kastra te fè tantativ vèsifikasyon ki pat rive respekte. Li kenbe yon nonm pye ki pontyèl,sètadi 6 liy. Sepandan te gen ase mo lyezon nan tèks la, men li te ranpli ak figi estil, konotasyon elatriye. Tit tèks la pa te vrèman eksprime fen tèks la, men sa ki di nan fen an se rezilta, se konsekans aplikasyon tit la.
Pwofesè : Jean Pierre ANTOINE
