Tèks ak kontèks

Fakilte Lengwistik Aplike

Inivèsite Leta Ayiti

Analiz tèks kreyol

A.   Tèks

Yo defini kòm yon gwoup fraz ki mare ansanm pou eksprime yon lide, yon panse ou yon reyalite.

Pou gen tèks fòk gen :

1)      Yon bi, yon objektif : sa vle di otè a deside aji sou emosyon, fason ak konpòtman lektè a;

2)      Yon sijè ki trete selon fòm tèks la;

3)      Yon lektè otè a imajine

4)      Yon pakèt fraz ki lyeyoun ak lòt

Tèks se yon pakèt enonse ki mete tèt yo ansanm pou yo di yon bagay byen presi (Jean-François Jeandillou). Dèke yo ap pale de tèks ekri nou wè devan nou yon kanal. Yo rele kanal sipò materyèl yo sèvi pou fè mesaj yon tèks pase, donk nou vle di dispozisyon vè ak estwòf nan powèm, paragraf oubyen chapit nan pwoz.

Nou we yon lot kote yon destinatè,ki pa la fizikman, men nou an kontak avèk li lè nou konnen non otè tèks la (sou kouvèti yon liv oubyen nan fen yon atik jounal) ou ankò, nan teyatak liv woman, lè nou jwenn non pèsonaj ki ap pale yo (chak fwa youn pran lapawòl).  Nan ka sa nou pale de yon endikasyon lengwistik (yon non pwòp) ki ede nou we klè kote sous mesaj la sòti. Sinon destinatè a ap rete yon enkoni, jan nou we sa nan anpil woman : yon vwa san idantite.

Lektè a menm (ki se moun otè a ekri tèks la pou li a) nou rive idantifye li alèd yon pakèt endis vizib (nominatif oubyen deskriptif). Yon tèks toujou genyen yon referan. Se konsa chak tèks plase sa li ap pale de li a nan yon domèn ki se fòm tèks la sèvi avèk li kom bousòl. Li kapab gen ladan yon bann tradisyon oubyen bagay ki nouvo.

Yon tèks konstui avèk yon baz ki pèmèt ou bay tèt ou yon oryantasyon lè ou ap li li. Yo rele sa fonksyon metalengwistik. Tèks la genyen yon pòte refleksif, li pèmèt ou jwenn limyè sou pwòp sistèm yo itilize pou kodifye mesaj la. 

Pou fini, nou ap pale sou tèks ki santre sou mesaj yo ap fè pase a. Lè sa yo mete plis aksan sou fòm mesaj sa ap pran. Nan ka sa nou pale de fonksyon powetik yon tèks. Fòm mesaj la ap gen plis enterè pase kontni mesaj la.

2. Kontèks  

 Yo rele kontèks tout sa ki ap tounen otou yon mo, yon gwoup mo, yon fraz osinon yon swit fraz.

Lè ou gen yon fraz ki poukont li, li difisil pou ou konnen sa chak mo vle di. Pa egzanp : li ranmase yo mete ladan li. Nou pa ka konnen ki sa li, yo ak lireprezante si nou pa genyen nan yon pati anvan an : Jak te wè boutèy yo bòpanye a.

1.1.Sans ak siyifikasyon

Yo di souvan sans ak siyifikasyon se sinonim : ki sans oubyen ki siyifikasyon fraz sa a ? se ta “di sa fraz la vle di”. Men lè nou gade nan Dictionnaire encyclopédique de pragmatique, Seuil, 1994, p. 22), nou wè Siyifikasyondepann de rapò siyifye « apstrè » yo genyen avèk chak grenn mo ki met tèt yo ansanm pou fòme yon fraz.

Si nou ta pran fraz sa a « pran liv sa » nou ap jwenn yon siyifikasyon estab tout moun ka eksplike gras ak menm konesans wòwòt nou ta ka genyen sou lang nan. Premyèman valè leksikal vèb ak non ki nan fraz la; dezyèmman valè gramatikal enperatif la. Toulède valè sa yo konbine pou fè yon lokitè natif entèprete sekans lengwistik sa. Si nou pran fraz sa andeyò tout kontèks, nou pap ka idantifye destinatè (moun yo pase lòd la) ni de ki liv yo ap pale. Nou ap wè Sans  fraz la klèman lè nou rive jwenn nan ki kondisyon yo te di li : lokitè a, moun li te di fraz la (sètadi Daphline), ki kote, ki lè ak nan ki sikonstans; nou ka wè enonse sa ap pran yon sans diferan mèmsi siyifikasyon an ap rete menmjan an. Sof nan ka kote lokitè a ta moutre li ap jwe oubyen li ap pase lòt moun nan nan betiz, lè sa sans fraz la ap envèse siyifikasyon li ta ka genyen an.

Si fraz, ki se yon antite apstrè nan domèn sentaks, genyen yon siyifikasyon ki sòti nan règ lang menm, li vin pran yon sans otomatikman li tounen yonenonse kote ou rive tande li nan yon sitiyasyon reyèl kote moun ap pale.

Se poutèt sa, anmenmtan nou ap fè yon etid lengwistik lè nou ap analize tèks, nou dwe fè atansyon ak eleman kontèks yo ap bay kòm materyo pou elabore yon tèks.

Yon tèks gen yon dimansyon pragmatik ki mande pou pran plis an konsiderasyon jan ankodè a sèvi ak lang nan ekriti li olye pou nou ta rete bloke sou jan gramè lang nan fonksyone. Jwenn sans yon tèks pa chita sèlman nan kontni semantik eleman lang nan, paske yon mesaj pa bay tèt li san tousèl : se otè a ak lektè a yo menm ki ba li yon sans, yo chak bò kote pa yo. Pou yon moun byen abòde yon tèks fòk li mete nan tèt li tou lide ke tout bagay pa di klèman nan yon tèks. Yo rele sa Enplisit, li parèt sou fòm presipoze oubyen sou fòm souzantandi.

Presipoze : sans klè enonse a (sa ki di a) gen ladan li yon enfòmasyon,ki pa parèt,ke ou ap jwenn san traka

Egzanp : Tizoulit kite bwè kleren.

Fraz sa presipoze nesesèman ke Tizoulit te konn bwè kleren.

Nou wè klèman presipoze sòti dirèkteman nan siyifikasyon lengwistik, tandiske souzantandi depann de sitiyasyon enonsyasyon e li plizoumwen fasil pou entèprete.